Şehir Planlama Mesleğinin Tanımı ve Çalışma Alanları

Meslek Disiplinin Tanımı

Şehir planlama mesleğinin konusu en genel anlamda, ülke düzeyinden yerel ölçeğe kadar her türlü yerleşmede fiziksel/mekansal gelişmelerin bir plan/düzen çerçevesinde biçimlenmesine katkıda bulunmaktır. Şehir plancısı, planlı gelişmenin sağlanması için, yerleşmelerin değişiminde etkili olabilecek mekansal, sosyal, demografik, ekonomik ve teknik verilerle estetik, kültürel (tarihi-arkeolojik), doğal/ekolojik etmenleri birlikte değerlendirerek geleceğe yönelik amaç ve hedefleri koyan, uygulama araçlarını ve süreçlerini tanımlayan, karar vericilere alternatif öneriler oluşturan ve bunların uygulanmasında rol alan uzmandır. Plancının uygulamadaki rolü planın parçaları olarak ortaya çıkan projeleri tanımlamak, bu projeleri koordine etmek, yönlendirmek, denetlemek veya projelere dönük danışmanlık hizmetlerini yürütmektir.

Şehir planlamanın konusu mekan, eylem alanı planlamadır. Mekanın ölçeği, ülke ve bölge düzeyinden yerel ölçeğe kadar her türlü yerleşmeyi kapsar. Planlama, ölçeğe dayalı nitelik farklılaşmasının yanısıra, kentsel işleve ya da yerleşmeyi karakterize eden sosyo-ekonomik faktörlere göre niteliğe dayalı olarak da farklılaşmaktadır; metropoller, sanayi kentleri, turizm merkezleri gibi. Bu alanlara yönelik planlama çalışmaları ise niteliklere bağlı olarak farklılaşmaktadır; kent bütünü planı, metropoliten alan bütünü planı, turizm, sanayi vb. sektörel planlamalar gibi.

>Şehir planlama mesleğinin çalışma ve uygulama alanı;
· üst ölçekli ekonomik ve fiziki plan kararları ve politikaları ile yöreye özgü sosyo-ekonomik, kültürel ve doğal veriler de dikkate alınarak belirlenen amaç ve hedefler doğrultusunda mekansal düzenlemeleri belirleyen çeşitli ölçek ve nitelikteki planlar;
· mekansal, sosyal, demografik ve ekonomik vb. içerikli kentsel / kırsal araştırmalar,
· planlama sürecini yönlendirmeye yönelik danışmanlık, kentsel işletmecilik ve proje yönetimi alanlarını da kapsamaktadır.

Şehir planlama, niteliği gereği kamu ve toplum yararını esas alan bir kamu hizmetidir. Şehir plancısı gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde kamu hizmeti veren bir uzmandır.

Meslek Disiplini İçinde Yer Alan Hizmetler

Ülkemiz planlama pratiğinde varolan ve ölçek/nitelik olarak farklılaşan başlıca planlama hizmetleri şunlardır:

· Yatırımların ülkesel ölçekte dağılımını belirlemek üzere ulusal plan hazırlamak (ülkesel yerleşme düzeni planlaması)
· Bölgesel ölçekli planlamalar, çevre düzeni planları
· Kent planları
· Nazım plan, uygulama imar planı, mevzi planlar ve bunların değişiklikleri ve revizyonları
· kentsel tasarım planları
· Sektörel planlar; turizm, ulaşım, çevre, sanayi/küçük sanayi planları, koruma amaçlı imar planları
· Gecekondu önleme ve ıslah planları
· Toplu konut alanı, yeni yerleşme alanı planlaması

Şehir plancıları, belediyelerde, Devlet Planlama Teşkilatı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, Kültür Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı gibi kamu kuruluşlarında karar verme, araştırma, planlama, onama ve uygulama süreçlerinde çeşitli konumlarında görev almaktadırlar. Serbest çalışan şehir plancıları, başta İller Bankası ve her ölçekte belde ve belediyeler olmak üzere yukarıda sayılan bakanlıklara bağlı idareler tarafından ihaleye çıkarılan plan-proje hizmetlerinin yapım ve uygulama süreçlerinde yüklenici, proje yöneticisi, proje koordinatörü, danışman vb. görevler alabilirler.

Şehir plancıları, planlama işinin niteliğine göre, planlama hizmetlerinin çeşitli aşamalarında, mühendislik, ekonomi, toplum ve yönetim bilimlerinden uzmanlarla birarada çalışabilmektedirler. Plancıların işlevi, çeşitli disiplinlerden aldıkları girdilerin/verilerin sentezini yaparak ve bunlar arasındaki ilişkileri bütüncül olarak kavrayarak sorunsalları tanımlamak ve olası çözümlere dair alternatif süreçleri tasarlamaktır.

Şehir Planlama Eğitimi

Türkiye‘de lisans düzeyinde eğitim veren ilk Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 1961 yılında ODTÜ Mimarlık Fakültesi bünyesinde kurulmuştur. Son 41 yıl içerisinde Gazi Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve son olarak Erciyes Üniversitesi‘nde şehir planlama bölümleri açılmıştır. Bu bölümlerden her yıl 300‘ü aşkın şehir plancısı mezun olmaktadır. Ülkemizdeki şehir plancısı sayısı 5000‘i aşmıştır. ŞPO‘na kayıtlı üye sayısı Temmuz 2002 itibariyle 3000‘e yaklaşmıştır.