Başkentlilerin ısınma ve aydınlanma ihtiyacını karşılamak amacıyla 1928 yılında inşaası başlayan ve 1933 yılında elektrik santrali yapısı, bacaları, soğutma kuleleri, fırınları, gazometreleri, atölyeleri, işçi konutları, yemekhanesi ile birlikte kırkı aşkın yapısıyla yerleşke halini almış, Cumhuriyet Ankara`sının sanayileşme ve kentleşme adımının en önemli tanıklarından biridir Maltepe Havagazı Fabrikası. 20. yüzyıl sanayi mimarisinin en önemli mimarlarından biri olarak kabul edilen Wener Issel öncülüğünde ilk yıllarda Almanlar, sonraki yıllarda ise Almanların yanı sıra İngiliz ve Türk ustalarca inşa edildi. Jansen Planı`nda sanayi kuşağı olarak belirtilen alanda yer alan fabrika 1950li yıllara kadar faaliyetini sürdürdü.
Başkent Ankara`ya 66 yıl boyunca hizmet veren ve doğalgazın gelmesi ile atıl bırakılan Havagazı Fabrikası için tüketim odaklı kent merkezi yaratma anlayışının Ankara`daki uygulayıcısı Ankara Büyükşehir Belediyesi`nce 1990 yılında "İş Merkezi" yapılması amacıyla yıkım kararı alınmasıyla alanda oynanacak olan rant oyunun ilk adımı atıldı. Yıkım kararı sonrasında Cumhuriyet‘in ilk sanayi tesislerinden biri olarak kabul edilen Fabrika için 23.10.1990 tarihinde taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmesi için başvuruda bulunuldu ve Fabrikanın tamamı yıkımdan korumak amacıyla Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeleri tarafından 19.03.1991 tarihinde taşınmaz kültür varlığı olarak koruma altına alındı. Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu`nun 19.03.1991 tarih ve 1697 sayılı kararı ile de Eski Maltepe Havagazı Fabrikası ve ek binaları tescil edildi. Alınan bu tescil kararının iptali için mülkiyet sahiplerinden birisi olan EGO Genel Mürdürlüğü tarafından dava açıldı dava reddedilerek fabrika üstün kamu yararı adına hukuksal koruma altına alındı.
2002 yılında AKP iktidarı sonrasında planlı bir şekilde yapısı ve üye profili değiştirilen Koruma Kurulu artık Ankara Büyükşehir Belediye başkanı Melih Gökçek`in başkentteki tasavvurlarını kolaylaştırmak için düzenlenmiş bir yapıya dönüştürülürken ilgili idarelerin (EGO, Bedaş) başvurusu sonucu Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu`nun 26.05.2006 tarih ve 1545 sayılı kararı ile fabrika yapılarının 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamına giren özelliklerinin kaybolmuş olduğu iddiası ile tescilinin kaldırılması kararı alındı.
Bütün bunların ardından Ankara Büyükşehir Belediyesi yıkım ekipleri 13.06.2006 tarihinde koruma altındaki bölgede bulunan yapıları yıkmaya başladı. Gelen tepkiler üzerine 14.06.2006 tarihinde tekrar toplanan Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu üyeleri, aldıkları kararın önceki Mahkeme kararları göz önüne alınarak yeniden değerlendirilmesi gerektiğini, tescilin kaldırılmasının yıkım izni vermediğini ve kendilerine yıkım amacıyla bir başvuru ya da izin talebi gelmediğini belirterek tescilli parselde herhangi bir fiziki ve inşai uygulama yapılmaması konusunda ilgililerin uyarılmasına karar verdi.AncakKurulun tepkiler karşısında göstermelik almış olduğun bu karar sonrasında EGO Genel Müdürlüğü yıkım çalışmalarına 15.06.2006 günü yeniden başladı ve Cumhuriyetin tüm değerlerini yerle bir etmeye yemin etmiş gerici zihniyet bu mirası bir gecede yerle bir etti.
Yıkım sonrasında ise endüstri mirasının değerine ve korunmasında mimarlık ve şehirciliği tamamıyla devre dışı bırakan anlayış kendini peş peşe yapmaya başladığı rant odaklı plan değişiklikleriyle göstermeye başladı. 14.05.2010 gün ve 1516 sayılı Ankara Büyükşehir Belediyesi meclis kararı ile bölge "Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Projesi Alanı" ilan edildi ve açılan dava sonucu 09.12.2011 tarihinde bu ilan iptal edildi. 11.04.2012 gün ve 532 sayılı Ankara Büyükşehir Belediye meclis kararı ile alana ilişkin 1/5000 Nazım İmar Planı değişikliği yapılarak ileride kamu kuruluşlarının yer alabileceği "Kamusal Tesis Alanı" işlevinin yüklendiği yoğun yapılaşma koşullarının tanımlandığı bir plan değişikliği hazırlandı. 28.03.2013 tarihinde bu plan değişikliği de iptal edildi.
Aradan geçen 10 yılın sonunda, bir kentin mirasını ve bir toplumun belleğini silmek isteyen AKP`nin Başkentteki uygulayıcısı Melih Gökçek 28.06.2016 tarihli Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi kararı ile yeni bir talan projesine imza attı.
Meclis kararı ve plan değişikliğinin içeriğine baktığımızda karşılaştığımız tablo ise iki kısımdan oluşuyor. Plan değişikliğine konu olan 3 parselden biri 4 Emsal yapı yoğunluğuna sahip "Kamsusal Tesis Alanı". "Kamusal Tesis Alanı"nda yer alacak yapılar ise plan notları ile kamu hizmeti için kullanılacak resmi binalar, ibadet yerleri, özel eğitim, özel sağlık tesisleri, sinema, tiyatro, opera, müze, kütüphane, konferans salonu gibi kültürel tesisler ile düğün salonu gibi eğlence tesisleri, otel, yurt, işhanı, büro, pasaj, çarşı gibi ticari üniteler, spor tesisleri, otopark yapıları olarak tanımlanmış. Diğer 2 parsel ise 2,5 Emsal yapı yoğunluğuna sahip "Kentsel Servis Alanı". "Kentsel Servis Alanı"nda yapılacak yapılar ise plan notları ile büro, iş hanı, lokanta, çarşı, çok katlı mağaza, banka, otel, sinema, tiyatro gibi sosyal kültürel tesisler, yönetimle ilgili tesisler, bölgesel ihtiyacı karşılamak üzere yapılması planlanan özel / resmi eğitim ve sağlık ve benzeri tesislerden meydana geliyor.
Özetle, Cumhuriyet Ankarası`nın teknoloji, mimari ve sanayi imgesini oluşturan, yıllar içerisinde alanın kimliğine değer katmış önemli bir yapı, işlevini yitirmesi sebebiyle atıl bırakılmış, fiziki görüntüsünün yıpranması gibi bir bahaneyle Ankara Büyükşehir Belediyesi eliyle tüm tescil ve koruma kararlarına rağmen yerle bir edilmiştir. Gerek yapıldığı dönemin mimari özelliklerini taşıması gerekse Ankara kenti bağlamındaki mekânsal konumunun önemi nedeniyle yerine konulamayacak nitelikte bir kent imgesi olan Maltepe Havagazı Fabrikası alanı ise bugün yine Ankara Büyükşehir Belediyesi eliyle sermayenin kucağına bırakılmıştır.
Yapılan bu apaçık hukuksuzluk ve vandallık karşısında ilgili tüm idareler ve kişiler hakkında her türlü yasal zeminde işlenen kent suçuna ortak olmuş kişilerin gerekli cezayı almaları ve ifşa edilmeleri için her türlü işlemi yapacağımızı siz değerli meslektaşlarımız ve kamuoyuna saygıyla duyuruyor ve tüm kesimleri Ankara ve Ankaralılar için yürüttüğümüz mücadeleye omuz vermeye çağırıyoruz.
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi
