Onbinlerce yıllık geçmişe sahip uygarlıkların ve kültürlerin bileşkesi Anadolu coğrafyası, toplumsal belleğimizi özgün verilerle beslemektedir. Yapılabilenlerin ve yapılamayanların bedelleriyle birlikte gözler önüne serilmesi, kimliğimize, nasıl bir yarın istediğimize ve ona nasıl ulaşacağımıza karar vermemizi kolaylaştıracak bir esin kaynağı sağlayacaktır.
Toplumsal yaşamın her alanına ait bilgi, belge ve ürünlerin yalnızca sergilendiği değil, yeniden araştırılarak, yorumlanarak ve hatta böylece yeniden üretilerek dinamizmini sürdürdüğü eğitim, iletişim, etkileşim kanallarından biri olarak müzeler ise, işte tam da bu özelliklerine ilişkin çağdaş yaklaşımların geliştirilememesinden dolayı, yukarıda sözü geçen önemli rolleri taşımamakta, sığ tartışmaların, hatalı siyasi kararların diyeti olabilmektedir.
Birecik Barajı’nın suları altında kalmaktan özverili çalışmalarla kurtarılan antik Zeugma kentinin başta mozaikleri olmak üzere tüm eserlerinin, yerinde kurulacak bir müze ortamına ve kurgusuna kavuşturularak hem korumaya alınması, hem sergilenmeye başlaması beklenmektedir. Bunun yerine korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları ile ilgili mevzuatın tartışmasız tariflerini çarpıtan, bu değerleri salt turistik getiri / rant değerine indirgeyen bir yaklaşım aslında, kente, kentliye, kültüre, aydınlanmaya ve ilerlemeye nasıl bakıldığı ile ilgili temel sorunlarımız bulunduğuna işaret etmektedir. Kültür varlıklarının orada veya burada, o müzede veya bu müzede sergilenmesi arasında fark bulunmadığını iddia edebilecek bir anlayış, müze kavramlaştırmasının derinliksizliğini / yüzeyselliğini ele vermektedir. Oysa çağdaş müzeciliğin toplumsal ilerleme açısından taşıdığı olanaklar, fırsatlar kaçırılmamalıdır.
Tarihsel mirasın korunması ve yeni işlevler kazandırılması, çağdaş müzeciliğin iki ayrılmaz boyutunu oluşturmaktadır. Gereken özen, önem ve yatırım payı da bu koruma-kullanma dengesini gözetmelidir. Müze yapılanmalarının bünyesinde sergiler, etkinlikler, araştırmalar, yayınlar yoluyla yaratılacak yeni kamusal kültür alanı, bilimsel örgütler, toplumsal girişimler, sivil insiyatifler ve kamu yararını esas alan kaygılar ile işbirliği içinde, kentsel yeniden yapılanma ve ekonomik yeniden örgütlenme tartışmalarına da ışık tutacaktır. Geleceğin Zeugma müzesinin; geçmişe ait ürünlerin korunduğu ve ziyarete açıldığı bir ortam olmaktan öte, antik kentin tarihsel önemini, Akdeniz’i Mezopotamya’ya bağlayan köprü işlevini, toplumsal gelişmeye etkilerini araştıran bir eğitim ve etkileşim merkezi niteliğini taşıması gerekir. Antik kent yerleşmesinin tümü bu çerçevede ele alınmalıdır. Bu durumda öncelikle kendi yöresinin insanlarında merak uyandırabilir, sahip çıkma motivasyonu yaratabilir, koruma bilinci ve refleksi geliştirebilir. Zira, yerel değerlere sahip çıkmak, bu değerlerin günümüze taşınması ve yarını aydınlatması için sorumluluk almakla başlar.
Zeugma mozaiklerinin taşınması sırasında zarar görüp görmeyeceği boyutuyla ilgili tartışma ve girişimlerden hareketle başlatılan mücadele, yürütmeyi durdurma kararı ile bir ölçüde başarı kazanmış bir acil müdahale sürecidir. Bugün ulaşılan nokta gerekli, önemli ancak yetersizdir. Eserleri gün ışığına çıktıktan sonra derleyip toplayıp üzerine kilit vurmak, varılacak son nokta olmamalıdır. Gerek mozaikler ve gerekse Zeugma antik kentinin çok aktörlü, tam katılımlı ve uzman çevrelerce üzerinde uzlaşılmış yeni öyküsünü; planlı, programlı ve finansman sürekliliği sağlanmış bir çerçevede yeniden başlatmak gereklidir. Sözkonusu tarihsel mirasın yerel sahipliliği ile evrensel sahipliliği arasındaki köprülerin; korumayı ve geleceğe aktarmayı, araç değil amaç kabul eden bir anlayışla kurulması, her tür girişim ve işbirliğinin bu düzlemde örgütlenmesi gereklidir. Ülkemizde bölgelerarası gelişmişlik farklarının giderilmesinde, yerel, kültürel unsurların öne çıkarılması, yöre insanlarının belleklerinin yanısıra ekonomilerine de katkıda bulunacaktır. Ancak, kültürel değerler, kalkınma, gelişme, büyüme ve zenginleşmeye hizmet edemezler, aksine bunlar korumayı esas alan uygulamaların izin verdiği ölçüde gerçekleşebilirler.
Kentlilerin, kendi geleceklerinin kurgulanmasına aktif olarak katılma bilincini geliştirmek ve dolayısıyla yaşam kalitesini arttırmak esastır. Bunun için Şehir Plancıları Odası, bilgi, iletişim ve etkileşim olanaklarını geliştirecek müze ve benzeri kurumsal yapıların doğru planlanması ve iyi yönetilmesini sağlamayı, bu konuda oluşan kentsel örgütlenmelerin amaç ve faaliyetlerini denetlemeyi, meslek örgütü işlevlerinin bir parçası olarak görmektedir. Odamız, Zeugma kentinin kültürel varlıklarının, en doğru yerde, yerinde, yerel ve evrensel sahiplerine ulaşmasının takipçisi olacak, katkı sunmaya, gereken sorumlulukları üstlenmeye devam edecektir.
"Zeugma" : geçit, köprü
22.04.2004
Şehir Plancıları Odası Yönetim Kurulu