Geçen yüzyıldan günümüze taşınmış olan ve ülkenin en önemli sorun alanlarından birini oluşturan konulardan biri de “konut” sektöründe yaşanmakta olan kaotik durumdur. Bilindiği gibi söz konusu alanda yaşanmakta olan sorunlar demeti, sektörün oldukça geniş bir yelpazeye dağılmış olan farklı aşamalarından kaynaklanmaktadır. Gerek uluslar arası, gerekse ulusal ölçekte yaşanan “değişim” ve “dönüşüm” süreçleri ile de oldukça farklı bir renk, ve boyut kazanan bu konunun toplumsal dinamikler ve ilişkiler doğrultusunda son derece dinamik bir olgu olduğu açıktır.

Günümüz ve daha da önemlisi geleceğin Türkiye’si için son derece önemli ve temel bir sorun alanı olarak, ivedi çözümler üretilmesini gerekli gördüğümüz bu konuda Odamız “KONUT KURULTAYI” ‘nı toplama kararı almıştır.

Bu çerçevede, TMMOB Ţehir Plancýlarý Odasý, YTÜ Mimarlýk Fakültesi Ţehir ve Bölge Planlama Bölümü ve Ýstanbul Büyük Ţehir Belediyesi’nin ortak düzenledikleri Konut Kurultay’ý Ýki aţamalý olarak gerçekleţtirilmiţtir.

Konut Kurultayı’nın ilk aşaması 6 Kasım 2001 tarihinde, “Konut Politikaları – Aktörler – Roller ve Değişim” konulu bir Panel ile, ikinci aşama ise 22-23-24 Mayıs 2002 tarihlerinde tamamlanmıştır.

Yaklaşık 700 kişinin katıldığı Kurultay’da, 3 günde 65 bildiri üzerinde tartışılmış ve sonuç paneli ile birlikte gerçekleştirilen 17 oturum ve 1 özel sunuş ile Konut Sektörü ile ilgili pek çok farklı boyut ve konu ele alınmıştır.


Tartışılan Temel Başlıklar;

MEVCUT POLİTİKALAR VE UYGULAMA SONUÇLARI
KONUTTA YENİ POLİTİKALAR VE UYGULAMA ARAÇLARI (KONUT POLİTİKALARI)
KONUTTA YENİ POLİTİKALAR VE UYGULAMA ARAÇLARI (ARSA POLİTİKALARI)
KONUTTA YENİ POLİTİKALAR VE UYGULAMA ARAÇLARI (YÖNETİM / FİNANS)
KONUTTA YENİ ÜRETİM – DÖNÜŞÜM – ARSA FİNANS SORUNLARI
KONUTTA YENİ ÜRETİM – DÖNÜŞÜM SAĞLIKLAŞTIRMA SORUNLARI
KONUTTA YENİ ÜRETİM – DÖNÜŞÜM – KORUMA VE SAĞLIKLAŞTIRMA
KAYNAK OLARAK KONUT
KONUT MİMARLIĞI I VE II
KONUT: YATIRIM, İŞLETME, YAŞAM
DEPREM OLGUSU VE KONUTA YENİDEN BAKMAK
GECEKONDU VE KONUT

Üst Ölçekli Planlama Politikaları Konusunda Saptamalar

Mevcut planlama sistemi ve uygulama araçları konut sektörünü yönlendirecek sağlıklı konut alanlarını üretmede ve/veya yenileme, sağlıklaştırma, dönüşüm gibi projeleri üretmede katı ve hantal kalmaktadır.
Planlama kademeleri, yetkili kurumları ve süreç anlamında kaotik bir ortam söz konusudur.
Özellikle Plan onama ve uygulama aţamalarý arasýndaki kopukluklar konut sektörünü son derece olumsuz etkilemektedir.
Kalkınma planlarının planlama anlayışı, demokratik, sosyal adalet ilkesini gözeten ve eşitlikçi bir tutum izlememektedir.
Konut toplumsal bir sorundur ve konut toplumsal bir sorun olarak ele alınıncaya kadar başta STK ve Üniversiteler gibi kurumlar sürece tepkili davranmalıdır. Uygulama araçları tanımsız ve yetersizdir.
Yasalar ve yürütülen politikalar arasında farklılıklar ve kopukluklar vardır.

Üst Ölçekli Planlama Politikaları Konusunda Öneriler

Kent yönetimlerinin sınırları, birimleri, sorumlulukları ve kurumlaşma ilkeleri yeniden tanımlanmalıdır.
Planlama konut sektöründeki sorunları da gözeten esnek bir tavırla ve bütüncül olarak yeniden yapılanmalı ve örgütlenmelidir.
Yeni sistemin yasal kurgusu ve uygulama araçları da bu doğrultuda yeniden ve birbiri ile örtüşecek şekilde örgütlenmelidir.
Değişen Avrupa konut politikaları bağlamında konut olgusu aile merkezli olmaktan çıkmıştır. Bu bağlamda ülkemizdeki yaygın kanı değiştirilmeli ve konutun insanların toplumsal statülerine bakılmaksızın hakları olduğu kabul edilmelidir.
Avrupa Birliği, mekan planlama ve fizik mekan koşulları yeni düzlemleri ve sınır ötesi kimlikleri tanımlamaktadır. Ayrıca serbest dolaşım hakkı da yeni Avrupa’nın özellikle konut politikalarına önemli girdiler yapacaktır.

Arsa Politikaları Konusunda Saptamalar

Yüksek arsa fiyatları konut piyasasını dengede tutmada yetersizdir.
Arsaya olan gereksinim her zaman talebe tam olarak yansımamakta bunun sonucu olarak yasadışı arsa piyasasının oluşmasına neden olmaktadır.
Arsa üretme parsellenmiţ bir toprak parçasý üretme anlamýna gelmemektedir, bütüncül bir mekan planlamadýr.
Arsa sunumu ve arsa talebi arasında bir boşluk vardır ve bu boşluk nitelikli yaşam çevreleri yaratılması konusunda sorun yaratmaktadır.
Bireysel olarak geliţtirilmeye uygun piyasasý olan arsa miktarý yetersizdir.
Vergilendirme sistemleri arsa piyasasında eşitsiz koşullar yaratarak spekülasyonu teşvik etmektedir.

Arsa Politikaları Konusunda Öneriler

Arsa piyasası içinde gruplara ve bireylere yönelik niteliklerde arsa sunmak gerekmektedir.
Arsa üretimi süreci yalnız “yeni” alanlardaki arsa üretimi olarak ele alınmamalı, kent içindeki mevcut arsa stoğunun da yeniden değerlendirilmesi olarak algılanmalıdır.
Küçük arsa ve ucuz konut alanı üretilmelidir.

Konut Politikaları Konusunda Saptamalar

Konut çok boyutlu, çok bileţenli bir olgudur
Konutun temel fonksiyonu “yatırımdan” önce “barınma” olmalıdır.
Konut herkes için bir haktır, bu hakka sahip olmak için bir sınır söz konusu değildir Konut üretiminde devletin rolü çok önemlidir, ancak devlet; düzenleyici, örgütleyici ve denetleyici olmalıdır.
Oysa bugün devletin gerek sürece eklemlenme biçiminde gerekse konuyu ele alış yöntem ve boyutlarında sorunlar vardır.
Devlet kurumsal yapı, örgütsel yapı ve politikalar açısından konut sorununu çözmede yetersiz kalmıştır.
Devlet konut sektörüne, krizden çıkmak için tek yol olarak bakmaktadır.
Türkiye’de konut yönetimi belleği oluşturulmalıdır.
Konut açığı yok gözükmektedir. Fakat bunun nedeni; ruhsatsız konut üretiminin yol açtığı konut fazlasından kaynaklanmaktadır. Ruhsatsız olan konutlar dahil edilmezse Türkiye’nin tamamında önemli ölçüde konut açığı vardır.
Konuta eriţebilirlik oraný çok düţüktür.
Ülkemizde son zamanlarda gündeme gelen GMYO kaynaklarının çok büyük bir oranını ticari yatırımlara yöneltmektedir.
Kısa vadeli, kişiye yönelik, kurumsallaşmamış yatırımlar söz konusudur ve şeffaflık yoktur.
Konut edindirme düzenli ve istikrarlı bir toplum için altyapı oluşturmaktadır.
Deprem ve ekonomik kriz, uzun yıllardan beri süregelen konutun yatırım aracı olma anlayışını sekteye uğratmıştır. Konut alıcısının seçim kriterleri, beğenileri ve gereksinmeleri değişmiştir.
Konutta yeni bir trend olarak, nitelikli ve çağdaş yaşam koşullarını taşıyan uydu kentlere talep artmıştır. Ancak diğer yanda mevcut kentsel alan içinde bu nitelikte yaşam çevrelerinin sınırlı ve yüksek maliyetli olması gerçeği vardır.

Konut Politikaları Konusunda Öneriler

Değişen sistemler ve ilişkiler bağlamında yeni koşullar ve yeni tanımlar yapılmalıdır.
Yoksulluk ülke gündeminde yerini sağlamlaştırmaktadır. Devlet konut politikaları konusundaki tavrını netleştirmelidir.
Toplumsal sınıflar kentsel alanlarda kendi yaşam çevrelerini oluşturmaktadır. İletişimsizlik kaos ortamı doğurmaktadır. Planlamanın strateji, kimlik ve vizyon oluşturması gerekmektedir.
Konut Müsteţarlýđý, konut konusunda sorunlarý çözmede yetersiz kalacaktýr, sistem Ţehircilik Bakanlýđý ţemsiyesi altýnda kurgulanmalýdýr.
Gayrimenkul envanteri oluţturulmalýdýr, mevcut yapý niteliksel ve niceliksel boyutlarý ile tanýmlanmalýdýr.
Konuttan atılanların sorunlarına da çözüm üretmek gerekmektedir.
Herkes onuru ile yaţayacak bir olanađa kavuţmalýdýr. Bu aslýnda en temel insan hakkýdýr.
Konut Müsteţarlýđý tarafýndan, Türkiye genelinde konut gereksinmesinin genel bir resmi çizilmiţtir. Konut sorununa niceliksel olarak bakýlmasýnýn ötesinde niteliksel kaygýlarla da bakýlmasýnýn gerekliliđi ortaya konmaktadýr. Türkiye’de konut sorunu sadece barýnma ihtiyacýný karţýlamanýn ötesinde yaţanabilirlik çerçevesinde altyapýsý hazýrlanmýţ, gerekli yasal izni alýnmýţ, denetimden geçirilmiţ, deprem güvenliđi sađlanmýţ kaliteli yaţam birimlerinin sunulmasý olarak ele alýnmalýdýr.
Bu yolla sağlıklı ve nitelikli kentsel hizmetlerin sunumunu sağlayacak organizasyon ve örgütlenme biçiminin sağlaması hedeflenmelidir.
Bilim ve sosyal hukuk ilkelerine uygun konut politikaları olmalıdır.
Yerel yönetimlerin yerel konut politikaları oluşturulmalıdır.
Konut ve barınma alanında gerçek bir seçme olanağı insanlara tanınmalıdır.
Değişen koşullar karşısında alıcı eğitilmeli, bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir.

Konutta Finans Konusunda Saptamalar ve Öneriler

Devlet; üretim, kredilendirme, kooperatifleţtirme gibi uygulama araçlarýný hukuka uygun olarak kullanmalýdýr.
Konut sektörünün finansal geliţimi için ţeffaflýk, profesyonellik, kurumsallýk, kalite, standardizasyon ve uzun vade gibi kavramlara ihtiyaç vardýr.
Bankacılık sistemi, konut geliştirmeyi farklı finansman modelleri ile desteklemek durumundadır.
Konut değerlendirmesinde ortak ilke ve kriterler geliştirilmeli, standardizasyona gidilmelidir.
Dar ve orta gelirli kesim için ücretsiz ve düţük ücretli ruhsat ve proje destek programý gerçekleţtirilmelidir.
Emlak vergileri düzenlenmelidir.
İpotek mevzuatı yenilenmelidir.
Konut fon sistemleri geliştirilmelidir.
Konut finansman dengesi sağlanmalıdır.

Konutta Dönüşüm Konusunda Saptamalar ve Öneriler

Dönüţüm projeleri önemle üzerinde durulmasý ve gündeme getirilerek uygulanmasý gereken süreç ve çalýţmalardýr.
Dönüţüm alanlarýnda finansal kaynak, projenin kendi içinde yaratýlmalý ve organize edilmelidir. Bu tür projelerin bu konuda oldukça önemli dinamikleri ve güçleri vardýr.
Dönüşüm projelerini oluşturma, geliştirme konusunda yerel yönetimlere geniş boyutlu yasal ve örgütsel destek verilmelidir.
Kooperatiflerin etkinliği ve güvenilirliği yeniden arttırılmalıdır.
Sosyal konut politikaları artık konut politikalarının sosyalleştirilmesi ve sosyal durum politikası haline dönüşmesi anlamına gelmektedir. Ve günümüzdeki sosyal konut politikaları ekonomik tabanlı yaklaşımlardan etkilenerek daha çok orta ve orta üst sınıflara yönelik olarak gerçekleştirilmekte ve düşük gelirli aileler bu sistemin dışında kalmaktadır.
Konut politikalarında liberal piyasa koşulları engellenmelidir.
Planlama sistemi ve süreci esnek ve bütüncül bir yapılanma içinde yeniden kurgulanmalıdır.
Kentsel mekanın kalitesini ve insanca yaşama konusunda çevre üretme adına hiçbir kaygı taşımayan sözde plan türleri veya yasadışı gelişimleri yasallaştırma süreçleri uygulama dışında bırakılmalıdır.
Kentsel alanların içinde özellikle tarihsel merkezde boş olan konut stoğu sağlıklaştırılarak yeniden konut stoğuna kazandırılmalıdır.
Bu yenileme sürecinde mevcut kullanıcı (mümkün olan bölgelerde / elverdiğince) korunmalıdır.
Kent merkezinde konut fonksiyonu korunmalıdır. Bu, merkezin canlılığını ve devamlılığını sağlayacaktır.
Böylesi dönüţüm ve sađlýklaţtýrma alanlarý için özel kredilendirme ve planlama etaplarý gerekmektedir.
Söz konusu alanlarda restorasyon ve proje maliyetlerini minimize edecek yöntemler ve bu konuda sübvansiyonlar geliştirilmelidir.
Fizik mekanın korunması ve iyileştirilmesi kavramı sosyal yapının iyileştirilmesi, geliştirilmesi gibi kavramlardan bağımsız düşünülemez. Bu bağlamda sosyal eğitim ve gelişim programları çok önemlidir.
Bu alanlarda halkın eğitimi, planlama ve tasarım süreçlerinin tamamen şeffaf bir ortamda gerçekleştirilmesi ve sürekli karşılıklı fikir alış verişinin oluşturulması, katılımın yanı sıra planı ve giderek mekanı benimseme olgusunu da beraberinde getirecektir.
Tarihi yapı stoğundaki konut alanlarının korunması çok büyük önem taşımaktadır. Bu alanlarda özel örgütlenme ve finans modellerine gereksinim vardır.

Konut ve Deprem Konusunda Saptamalar ve Öneriler

Deprem olgusu; kent yönetimi, planlama, tasarım gibi son derece önemli eylemlerde göz ardı edilmekte, yeterli düzey, içerik ve yaygınlıkta ele alınmamaktadır.
Mevcut sisteme iliţkin envanter, yapý niteliđi gibi konularda sistematik ve yenilenen bilgiler yoktur.
Kurumlar arası koordinasyon, bilgi alışverişi, yetki ve denetleme sorunları vardır.
Kentsel mekan oluţum kriterlerinde deprem olgusu ve afet sonrasý süreçler düţünülmektedir.
Yasadışı yapılanma süreçleri ve/veya bu sistemi yasallaştırma adına uygulanan süreçler söz konusu afetler sonrası hasar oranlarını ve her türlü kaybı arttırırken, acil hizmet sunumunu da olanaksız hale getirmektedir.
Afetler yitirilen yaţamlarýn yanýnda ciddi konut travmasýný da oluţturmaktadýr.
Sigorta sisteminin yetersizliği, kiracı haklarındaki sorunlar, deprem sonrasında üretilen konutlarda hak sahipliliğinin kurgulanmamış olması, acil eylem planlarının hazır olmaması, kriz yönetimlerinin yetersiz kalması afetler konusundaki sorunları büyütmektedir.
Konut alanları planlaması ve yer seçimi ilkelerinden başlayan süreç, konutun mimari ve yapısal özelliklerine, yasal sistemden örgütlenme sistemine kadar pek çok aşama ve boyutta irdelenmelidir.