Danıştay 6. Dairesinin 22/05/2025 tarih ve E:2024/7247 K: 2025/2940 sayılı kararı ile bölgemizin en üst ölçek planı ve planlama anlamında anayasası niteliğinde olan Çevre Düzeni Planında (ÇDP) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 03/04/2017  tarihinde onaylanan plan değişikliğine yönelik çok önemli bir hukuk zaferi elde etmiş bulunuyoruz.

Mahkemenin kararında ana başlıklar halinde;

1- Çevre Düzeni Planı`nın Nüfus Öngörüleri kapsamlı bir inceleme ve analiz yapılmadan tesis edildiğinden şehircilik ilkelerine, planlama esaslarına ve kamu yararına aykırı olduğu tespit edilerek iptal edilmiştir.

2- Hukuka aykırı olduğu tespit edilen nüfus öngörülerine dayalı olarak tesis edilen plan kararlarının sebep unsurunun ortadan kalkması nedeniyle, dava konusu işlemde bu yönden de hukuka uyarlık görülmemiştir. Bu durumda, kapsamlı bir inceleme ve analiz yapılmadan tesis edildiği anlaşılan nüfus öngörülerinde ve bu nüfus öngörülerine dayalı olarak alınan plan kararlarında, şehircilik ilkelerine, planlama esaslarına ve kamu yararına uyarlık görülmediğinden iptal edilmiştir.

3- Plan değişikliği ile planlama alanındaki tüm kentlere büyükşehir gibi yaklaşılarak kırsal nüfusun hesaplanmamış olduğu tespit edildiğinden Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Ordu ve Trabzon illerinin ÇDP`de yer alan nüfus tahminleri iptal edilmiştir.

4- Akçaabat`ta kentsel yerleşim alanının anlamlı gerekçeler olmadan belediyenin talebi üzerine aşırı ölçüde büyütüldüğü tespit edildiğinden Akçaabat ilçesinde, yeni nüfus öngörülerine dayalı olarak, artan nüfusun ihtiyacının karşılanması amacıyla belirlenen yeni yerleşim alanlarına yönelik değişikliğin de sebep unsurunun ortadan kalktığı belirlenerek iptal edilmiştir.

5- Plan değişikliğinin HES`lere ilişkin 6.22.3 numaralı plan notu daha önceki yargı kararlarına binaen HES projeleri açısından da, gerçekleştirilmek istenilen yatırımın ülke ve bölge düzeyinde karar gerektirip gerektirmediğini ortaya koyacak, bilimsel yaklaşımlara dayanan ve ilgili mevzuat düzenlemelerine de uygun kriterler geliştirilmesi gerekirken, herhangi bir kriter belirlenmeksizin, 17/08/2016 tarihi öncesi onaylanmış imar planlarına ve bu planlara konu her türlü HES projelerine doğrudan geçerlik tanınmasının, çok sayıda projenin çevresel etkilerinin havza bütünlüğü içerisinde ele alınmasının olanaksız kılınacağı, kapsam dışında kalan projelerin imar planlama çalışmalarının tamamlanmış ve onaylanmış olmasının, ilgili yargı kararına esas olan "çevresel etkilerin havza bütünlüğü dikkate alınarak ayrıntılı bir araştırma ve değerlendirilmeye dayalı olması" gerekçesine uyarlık göstermediği gibi imar mevzuatına, şehircilik ilkeleri ile planlama esaslarına uygun olmadığı gereekçeleri ile iptal edilmiştir.

Mahkeme Kararının Anlamı ve Etkileri

ÇDP`nin temel bileşeni olan ve tüm plan kararlarının dayanağı nüfus öngörüsünün iptali, pratikte Çevre Düzeni Planı`nın bütünüyle geçerliliğinin zedelendiği anlamına gelir. ÇDP, mekânsal planlama hiyerarşisinde üst ölçek plan olarak, alt ölçek planların yönlendirilmesinde temel belge niteliğindedir.

Hukuken ÇDP`nin tamamı iptal edilmemiş olsa da, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Ordu ve Trabzon`daki İl Çevre Düzeni Planları ile tüm nazım ve uygulama imar planları, bu hatalı nüfus tahminlerine dayandığından sakat durumdadır.

Örneğin Trabzon için ÇDP`de 2026 yılı nüfusu 1.411.000 kişi olarak tahmin edilirken, 2024 nüfusu 822.270`dir. Bu rakamlara göre 1.5 yıl içinde yaklaşık 600.000 kişilik nüfus artışı öngörülmüş, bu ise bilimsel ve gerçekçi olmayan bir tahmindir. Bu durum, alt ölçek planlarda ciddi hatalara, bilimsel temelden uzak kentleşme kararlarına yol açmıştır.

Mahkeme ayrıca, daha önce verilen kararlarla uyumlu şekilde, HES projelerinin bölgedeki su kaynakları ve doğa bütünlüğü gözetilerek planlanması gerektiğini vurgulamış; ancak planlarda 2016 öncesi onaylanan bazı projelerin çevresel etkiler açısından yeterli incelemeye tabi tutulmadan geçerli sayılması hukuka aykırı bulunmuştur. Bölgesel havza bütünlüğü esas alınmadan yapılan bu planlama eksiklikleri, doğa ve su kaynaklarının korunmasını zedelemiştir.

Sonuç olarak, mahkeme kararı, doğa ve su kaynaklarının korunması temelinde, bilimsel ve bütüncül yaklaşımlar gözetilmeden yapılan ÇDP değişikliğinin hukuka uygun olmadığına hükmetmiştir.

Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Bölgemizin Anayasası niteliğindeki Çevre Düzeni Planını en kısa zamanda mahkeme kararlarına uygun bir şekilde güncellemeli ve tüm belediyelerden bu plana uygun yeni planlama çalışmaları başlatmalarını istemelidir.

Tüm planlama faaliyetleri bilimsel temel ve hukuki çerçeve içinde yürütülmelidir.